Skąd się biorą żylaki nóg (kończyn dolnych)?

To pytanie zadaje sobie prawdopodobnie każdy, kto styka się z tym problemem, czyli co trzecia kobieta i co piąty mężczyzna. Aby na nie odpowiedzieć, należy zacząć od wytłumaczenia jak działa układ krążenia w naszym organizmie.

Serce wypompowuje krew bogatą w tlen i składniki odżywcze do aorty- tętnicy głównej, która następnie rozgałęziając się na szereg mniejszych tętnic, dostarcza życiodajny płyn do wszystkich części naszego ciała, w tym nóg. Tam, po zaopatrzeniu komórek w tlen i składniki poprzez naczynia włosowate, krew wpływa do żył. Wyróżniamy 3 rodzaje żył: głębokie, powierzchowne oraz przeszywające (łączą ze sobą żyły powierzchowne i głębokie). Odtlenowana i uboga w składniki krew dostaje się najpierw do żył powierzchownych, następnie przeszywającymi wpływa do głębokich, skąd kieruje się w górę do serca, pokonując tym samym siłę grawitacji. Umożliwiają jej to zastawki obecne w żyłach, zapobiegające cofaniu się krwi w dół oraz pompa mięśniowa, działająca niczym tłok wypychający krew ku górze. Co się stanie jeśli mechanizmy te zawiodą?

Zdeformowane, zniszczone, a tym samym niewydolne zastawki żylne powodują cofanie i zaleganie krwi w naczyniach. Słabe mięśnie nie są w stanie tłoczyć krwi ku górze. Oba procesy prowadzą do rozciągania i uszkodzenia ściany naczynia, w którym rozwija się nadciśnienie żylne. Do powstawania żylaków przyczynia się również zakrzepica, w której obserwujemy niedrożne lub zwężone żyły, które utrudniają przepływ krwi. Z kolei zaleganie krwi w żyle sprzyja jej krzepnięciu, powstające zakrzepy mogą utrudniać lub blokować przepływ krwi, stanowiąc zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia pacjenta. Zdeformowane żyły skręcają się i wybrzuszają, dając charakterystyczne szpetne zmiany na nogach. Widoczne tuż pod skórą kończyn dolnych uwypuklenia, są żylakami żyły odpiszczelowej i odstrzałkowej.

Z medycznego punktu widzenia żylaki są jednym z objawów przewlekłej niewydolności żylnej (PNŻ), do której zaliczamy również zespół pozakrzepowy, pierwotną niewydolność zastawek żylnych oraz zespoły uciskowe. Należy również rozróżnić żylaki tzw. pierwotne i wtórne. Żylaki nóg pierwotne stanowią 95% diagnozowanych żylaków, powstają w wyniku defektów zastawek, uszkodzenia ścian żył, nadciśnienia żylnego, osłabienia pompy mięśniowej. Żylaki wtórne zaś, tworzą się w przebiegu innych chorób, takich jak zakrzepica, niewydolność żył głębokich, zapalenie żył powierzchownych.

Czynniki zwiększające ryzyko powstania żylaków nóg

Wśród czynników ryzyka powstania żylaków możemy wyróżnić:

  • długotrwałe przebywanie w pozycji stojącej (szczególnie narażone są osoby, wykonujące zawody typu fryzjer, sprzedawca, chirurg, itp.) czy noszenie butów na wysokim obcasie – mięśnie łydki pozostają przez cały czas w skurczu, przez co pompa mięśniowa jest osłabiona, nie kurczy się rytmiczne tak, jak podczas chodzenia
  • długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej, unieruchomienie- osłabia pracę mięśni, nie są one w stanie wypchnąć krwi do góry, więc zaczyna ona zalegać w żyłach
  • noszenie obcisłych skarpet, podkolanówek czy pończoch z obcisłym ściągaczem – uciska naczynia i utrudnia przepływ krwi
  • czynniki dziedziczne – ryzyko rozwoju żylaków wzrasta aż do 42%, gdy występują one u jednego z rodziców, jeśli występują u obojga- aż do 89%
  • czynniki genetyczne- genetycznie uwarunkowane defekty w budowie zastawek czy osłabienie ścian żył, prowadzące do powstania tzw. żylaków pierwotnych
  • płeć – kobiety chorują 5 razy częściej niż mężczyźni
  • wiek- starszych pacjentów częściej dotyka problem niewydolności żylnej, zastawki żylne wiotczeją, przestają się prawidłowo domykać, a mięśnie tracą swoją sprężystość, przez co powrót krwi do serca przez żyły jest utrudniony
  • rasa biała – osób rasy czarnej problem żylaków nie dotyka
  • nadwaga i otyłość – wiążą się ze wzrostem ciśnienia w naczyniach, co przekłada się na zwiększone ryzyko zalegania krwi w naczyniach, a także sprzyja uszkodzeniu zastawek żylnych, ponadto większa masa ciała przekłada się na większe obciążenie nóg, co dodatkowo osłabia pompę mięśniową
  • ciąża- z każdą kolejną ciążą rośnie ryzyko wystąpienia żylaków, rolę w tworzeniu się żylaków w ciąży odgrywają hormony, m.in. progesteron, który rozkurcza mięśnie, również te obecne w ścianie naczyń krwionośnych, powodując spadek napięcia ścian żył i wzrost ich przepuszczalności, co sprzyja zaleganiu krwi w żyłach
  • przyjmowanie doustnej antykoncepcji czy hormonalnej terapii zastępczej – sprzyjają powstawaniu zakrzepów w naczyniach żylnych
  • palenie papierosów – nikotyna uszkadza ściany naczyń krwionośnych, zwiększa ryzyko ich zwapnienia, prowadzi do zwężenia żył
  • dieta uboga w błonnik, prowadząca do zaparć- ta przyczyna może wydać się zaskakująca, a jednak, cierpiąc na uporczywe zaparcia należy włożyć dużo wysiłku w wypróżnianie, podczas skurczu mięśni brzucha zwiększa się ciśnienie w jamie brzusznej, które przekłada się na naczynia w innych partiach ciała, w tym nogach, cienkie ściany żył często nie wytrzymują wzmożonego ciśnienia, zostają uszkodzone, a zastawki zniszczone
  • ciepło- osoby narażone na wystąpienie żylaków powinny unikać długiego opalania, częstych wizyt w saunie czy solarium, długich, gorących kąpieli, ponieważ żyły pod wpływem ciepła rozszerzają się, co przyczynia się do zalegania w nich krwi i powstawania zakrzepów.